Dopamine-

Στο προηγούμενο άρθρο αναφερθήκαμε για τον εθισμό των κοινωνικών μέσων, τις συνέπειες και το αντίκτυπο που έχουν στην σημερινή κοινωνία. Όμως έστω και επιφανειακά, θα κάνουμε μια εισαγωγή στο κομμάτι της ψυχολογίας και τους λόγους που αυτά τα μέσα είναι πλέον τόσο δημοφιλή.

Η ιστορία

Ας πάρουμε τα πράγματα από την αρχή. Όταν ανακαλύφθηκαν κάποιες πλατφόρμες δικτύωσης, πρωταρχικός τους στόχος ήταν η δικτύωση και η διαμοίραση της πληροφορίας με γρήγορους ρυθμούς. Παρόλα αυτά η απήχηση ήταν εντυπωσιακή. Μπορεί αρχικά αυτό να ήταν μια καλή ιδέα με πολλές προοπτικές επιτυχίας αλλά κανείς δε περίμενε τη έκταση που πήραν οι δημοφιλείς πλατφόρμες. Μήπως λοιπόν κάποιοι χτύπησαν φλέβα χρυσού χωρίς να το ξέρουν; Και αυτό θα εξηγηθεί παρακάτω. Είδαμε μια τρομερή ανάπτυξη των κοινωνικών μέσων και μάλιστα την διάνοιξη μιας νέας ψηφιακής αγοράς που μέχρι πρότινος δεν υπήρχε. Μικρές και μεγάλες εταιρείες ρίχτηκαν στο παιχνίδι των κοινωνικών μέσων δικτύωσης και ο ανταγωνισμός ήταν τρομερός. Εταιρείες δύο ατόμων έγιναν κολοσσοί , άλλες εταιρείες πέρασαν ως πυροτεχνήματα και άλλες έγραψαν ιστορία στο ψηφιακό κόσμο και όχι μόνο. Αλλάξανε τα δεδομένα με τα οποία εργαζόμαστε, διασκεδάζουμε και ζούμε τη ζωή μας γενικότερα.

Ντοπαμινη-Ουσία

Ας πάμε όμως να δούμε τι είναι αυτό που ελκύει σχεδόν όλους όσους έχουν πρόσβαση στο διαδίκτυο να χρησιμοποιούν τις κοινωνικές πλατφόρμες; Πολλές φορές δε μπορούμε να αγνοήσουμε τα mail, τις κλήσεις, τα sms και ό, τι άλλη ειδοποίηση έχουμε στη συσκευή μας. Πρέπει οπωσδήποτε να τα δούμε, να τα ανοίξουμε, να τα καθαρίσουμε από τη συσκευή μας.  Το μυστικό είναι η ντοπαμίνη, μια ουσία που παράγει ο οργανισμός μας και ούτε λίγο ούτε πολύ μας δημιουργεί την ανάγκη της αναζήτησης σε έναν ατέρμονο κύκλο. Η ντοπαμίνη είναι μια ουσία που παράγεται σε διαφορα τμήματα του εγκεφάλου και είναι απαραίτητη για μια πληθώρα λειτουργιών όπως η σκέψη , η κίνηση , ο ύπνος, η διάθεση , η συγκέντρωση , το κίνητρο , η αναζήτηση και η ανταμοιβή.

Τα τελευταία χρόνια έχει αποδειχθεί πως η ντοπαμίνη είναι υπεύθυνη για την ανάγκη της αναζήτησης, και όχι για την ευχαρίστηση που νιώθουμε. Η ντοπαμίνη λοιπόν μας κάνει να αναζητούμε, να θέλουμε να εξερευνήσουμε και να εντοπίσουμε. Μας αυξάνει τα επίπεδα αφύπνισης και μας κινητοποιεί να πετύχουμε τους στόχους μας. Το σύστημα αυτό της έκκρισης ντοπαμίνης μας κινεί στη ζωή, μας κινητοποιεί να επιβιώσουμε, να μάθουμε. Αυτό που κάνει τη διαδικασία πιο ενδιαφέρουσα είναι η κινητοποιηση όχι μόνο των βασικών φυσικών αναγκών αλλά και των αφηρημένων εννοιών. Η ντοπαμίνη είναι αυτή που μας κάνει περίεργους για νέες ιδέες και μας δίνει κίνητρα. Αυτό που τελικά μας δίνει την αίσθηση της ευχαρίστησης είναι το σύστημα οπιοειδών.

Αυτά λοιπόν τα δύο συστήματα είναι συμπληρωματικά στον οργανισμό μας. Η ντοπαμίνη μας δημιουργεί τα κίνητρα και τα οποιοειδές σύστημα μας δίνει την ευχαρίστηση και το σήμα της παύσης αυτής της αναζήτησης προσωρινά. Το σύστημα της ντοπαμίνης είναι πιο ισχυρό απο το συμπληρωματικό του. Η αίθηση της αναζήτησης είναι πιο ισχυρή. Τείνουμε να αναζητούμε περισσότερο από τα να ικανοποιούμαστε από μια επιτυχία. Αυτό είναι ένα μέρος της εξέλιξης. Αν το καλοσκεφτούμε, η συνεχής αναζήτηση μας κρατάει σε εγρήγορση, μας κινητοποιεί και μας δίνει ζωντάνια , κάτι που είναι σαφώς πιο δημιουργικό από το να μένουμε ακίνητοι σε μια κατάσταση νάρκης μετά από μια επιτυχία.

Τι σχέση έχουν όλα αυτά με τις κοινωνικές πλατφόρμες; Την στιγμιαία ικανοποίηση μεσα από τη γρήγορη αναζήτηση. Μας προσφέρουν άμεσα αυτό που θέλουμε.  Μας προσφέρουν σχεδόν μια άμεση ικανοποίηση της επιθυμίας να αναζητήσουμε. Θες να μιλήσεις σε κάποιον αυτή τη στιγμή ; Μπαίνεις στο chat και έγινε. Θές να ψάξεις μια πληροφορία ; απλά πρέπει να ανοίξεις το google και έγινε. Θές να μάθεις νέα για συναδέλφους ή φίλους; Πολύ απλά ανοίγεις μια πλατφόρμα δικτύωσης. Η ντοπαμίνη σε κάνει να αναζητάς και έτσι απλά μόλις βρεις αυτό που ψάχνεις στιγμιαία ανταμοιβεσαι. Αυτό σε κάνει να αναζητάς περισσότερο, να ελέγχεις πιο συχνά τα mail σου, τις ειδοποιήσης σου, τα μηνυματά σου, τα αιτήματα φιλίας τα likes κλπ. έτσι ώστε να δεχτείς ένα κομμάτι της ανταμοιβής και της αναγνώρισης απο την δικτυακή σου “παρέα”

Είναι ενδιαφέρον πως το μυαλό μας είναι πιο ενεργό όταν αναζητάμε παρά όταν αμοιβόμαστε για αυτήν την αναζήτηση. Αυτός είναι και ο λόγος που μπορεί να πιάσουμε τον εαυτό μας να αναζητά μια πληροφορία 30 λεπτά αφότου έχουμε βρει την απάντηση.

Από τι άλλο όμως διεγείρεται η εκκριση ντοπαμίνης; είναι η απροβλεπτη κατάσταση που δημιουργούν πολλά κοινωνικά μέσα. Όταν συμβαίνει κάτι, το οποίο είναι αναπάντεχο , αυτό ενισχύει τη εκκριση ντοπαμίνης. όταν έρχονται ειδοποιήσεις ή  νεα μηνύματα  που δε τα περιμένουμε και προφανώς δε μπορούμε να γνωρίζουμε το περιεχομενό τους, αυτο μας εγείρει τη περιέργεια.

Το σύστημα ντοπαμίνης στον οργανισμό μας είναι ευαίσθητο αρκετα σε κάποια συνθήματα τα λεγόμενα Pavlovian cues . Αν υπάρχει ένα μικρό σύνθημα πως πρόκειται να πάρουμε μια επιβράβευση ¨ένα μήνυμα ή κάτι τέτοιο¨ τότε ενεργοποιείτε το σύστημα ντοπαμίνης. Όταν χτυπάει ένας ήχος μηνύματος , ένα οπτικό σύνθημα, αυτό ενισχύει την εθιστική συμπεριφορά.

Επίσης κάτι που θεωρείται ενδιαφέρον,  είναι τα μικρά κείμενα που χρησιμοποιούν τα κοινωνικά μέσα. Αυτό συμβαίνει διότι ένα μικρό μήνυμα στο twitter ή στο instagram, δεν μας δίνει πλήρη ικανοποίηση. Θέλουμε να μάθουμε τη συνέχεια. Μας ενδιαφέρει να συνεχίσουμε την ηλεκτρονική στιχομυθία πέρνωντας μικρές δόσεις ικανοποίησης. Τα μικρά μηνύματα των 140 χαρακτήρων είναι κατάλληλα να μας εγείρουν τη περιέργεια και να ζητάμε περισσότερη στιγμιαία ικανοποίηση.

Είναι όμως αυτό αρνητικό; έχει συνέπειες στο άτομο;

Φυσικά και έχει και μπορεί να αποδειχθεί αρκετά κουραστικό. Η συνεχής απόσπαση της προσοχής έχει ως αποτελέσμα να μή μπορούμε να αποδόσουμε στις εργασίες και μάλιστα να μη μπορούμε να φέρουμε σε πέρας σχεδόν τίποτα σε μια δεδομένη χρονική στιγμή.

Τι μπορούμε να κάνουμε όμως για να αποδεσμευτούμε από αυτή τη κατάσταση ;Υπάρχει λύση

Η αλήθεια είναι πως οι ρυθμοί εξελιξης των κοινωνικών δικτύων είναι τρομεροί. Μας κατακλύζουν συνεχώς νέες πλατφόρμες με ενδιαφέρον και νέα χαρακτηριστικά. Είναι πλέον αμέτρητρες και εξελίσσονται με μεγάλη ταχύτητα. Είναι σημείο της εποχής μας να ζούμε με αυτές και να αλληλεπιδρούμε σε αυτά τα δίκτυα.Όμως η απόσπαση από την εργασία μας, η εικονική ζωή  και η αυξηση των ωρών σε αυτά προκαλούν αντίθετα αποτελέσματα απο τα θεμιτά. Η εθιστική συμπεριφορά των νέων δείχνει μια καταστροφική τάση στη κοινωνική μας συμπεριφορά, στις ανθρώπινες σχέσεις καθώς και στις πιο ουσιαστικές χαρές της ζωής.

Μια απλή πρακτική για να μπορέσουμε να απεμπλακούμε από τον εθισμό και τη πολύωρη χρήση είναι να παραμετροποιήσουμε τις συσκευές μας έτσι ώστα να κλείσουμε τα λεγόμενα pavlovian cues- τα συνθήματα εκείνα που μας κρατάν σε επιφυλακή. Επίσης θα πρέπει να περιορίσουμε τη χρήση τους σε στιγμές που μοιραζόμαστε με τους ανθρώπους μας. Για παράδειγμα, η ώρα του φαγητού δε πρέπει να συνοδεύεται με χρήση κάποιας συσκευής. Ο χρόνος που περνάμε με δικά μας άτομα δε πρέπει να αποσπάται απο τη χρήση των κοινωνικών μέσων.

Αφήστε λοιπόν τις συσκευές σας και βγήκε στη φύση, μιλήστε με φίλους, κάνετε παρέα με τα αγαπημένα σας πρόσωπα, ζητήστε την επιβράβευση στην εργασία σας, ταξιδέψτε, αθληθείτε. Όλα αυτά μπορούν να γίνουν ευχάριστα χωρίς τη χρήση κινητού και να σας δώσουν πραγματική ανταμοιβή στο τέλος. Ας θυμόμαστε οι πλατφόρμες και τα κοινωνικά μέσα θα πρέπει να λειτουργούν συμπληρωματικά και όχι να γίνονται το όχημα για να ζήσουμε τη ζωή μας μέσα από αυτά.